We zijn in staat om veroudering terug te draaien

Reginald Deschepper (68) is medisch antropoloog en expert op het gebied van leefstijl en veroudering. Hij is professor aan de Vrije Universiteit in Brussel waar hij onderzoek deed naar leefstijlgeneeskunde en de wetenschap van verjonging. Op zijn vijfenzestigste moest hij verplicht met pensioen, maar hij is nog lang niet van plan om te stoppen met werken. Hij bundelde zijn kennis en schreef twee boeken: ‘Je levensstijl als medicijn’ en ‘Elk jaar jonger: de wetenschap van verjonging of hoe je de tijd te slim af kunt zijn’.

In je boek ‘Elk jaar jonger’ zeg je dat de wetenschap over veroudering en verjonging in stroomversnelling is gegaan de afgelopen 25 jaar. Waarom?

“Een belangrijke mijlpaal is dat we de hoofdoorzaken van veroudering begrijpen en zien dat het niet zo moeilijk is om het proces te vertragen, te stoppen en zelfs om te keren. Eén van die hoofdoorzaken is bijvoorbeeld het verouderen van ons DNA. Naarmate we ouder worden ontstaat er een laagje op het DNA die de informatie in het DNA onleesbaar maakt. Die informatie heeft het lichaam nodig om eiwitten te maken, en die eiwitten hebben weer functies in ons lichaam. Als de vorm van de eiwitten verandert kan dit zorgen voor problemen als Alzheimer of andere ouderdomsziektes. Vergelijk dat laagje met krassen op een CD. Het gevolg is dat de muziek niet meer goed afspeelt. Maar als je die krassen kan wegnemen, zal de muziek op de CD nog steeds aanwezig zijn en kan je die weer beluisteren. Zo werkt het ook met ons DNA: als we dat laagje wegnemen is de informatie nog steeds aanwezig en kan de juiste vorm eiwitten weer worden gemaakt. Dit is één van de manieren om veroudering terug te draaien.”

Dit klinkt spectaculair. Welke oorzaken van veroudering kan je nog meer onderscheiden?

“Een ander voorbeeld is senescente cellen. Dit zijn cellen die verouderd zijn en eigenlijk zouden moeten afsterven en vervangen worden voor nieuwe cellen. Maar naarmate we ouder worden verslechtert dit proces en blijven deze cellen rondhangen. Het worden zombiecellen die schade aanrichten aan gezonde cellen in hun omgeving. Men is nu bezig om medicijnen te ontwikkelen om de zombiecellen op te ruimen. Dit heeft een enorme impact op het tegengaan van veroudering.” “Nog een oorzaak is de verandering in ons microbioom, oftewel de bacteriën die in en op ons lichaam leven. We zien een duidelijk verschil bij jonge ten opzichte van oudere mensen: de diversiteit aan bacteriën neemt met de jaren af. Ons microbioom doet ontzettend veel voor ons lichaam, daar waren we vroeger niet zo bewust van. Inmiddels weten we dat er een duidelijke connectie is tussen ons microbioom en onze hersenen. Ook heeft het microbioom invloed op de gezondheid van de darmwand. Deze laat nuttige voedingsstoffen toe in de bloedbaan en dat wordt moeilijker naarmate we ouder worden. Het behouden van een gezond microbioom is dus ontzettend belangrijk om de juiste voedingsstoffen op te kunnen nemen. Dat kan onder andere door gezond en gevarieerd te eten. Maar wetenschappers experimenteren ook al met microbioomtransplantaties waarbij bacteriën van jonge mensen naar oudere mensen worden overgebracht om veroudering tegen te gaan.”

Zijn dit de belangrijkste oorzaken van veroudering?

“In de wetenschap onderscheiden we ongeveer vijftien van dit soort oorzaken. En doet elke wetenschapper zijn of haar eigen onderzoek naar hoe we zo’n oorzaak kunnen vertragen, stoppen of zelfs omkeren. Door op één oorzaak in te grijpen kan je al aanzienlijke impact maken. Maar we weten ook dat twee oorzaken aanpakken, meer impact maakt dan de som der delen: één en één maakt drie. Daardoor staan we écht op de drempel van een tijdperk waarin er een hoop kan gaan veranderen.”

Is er een onderzoek, innovatie of inzicht dat er voor jou uitspringt?

“Professor David Sinclair heeft laatst een onderzoek gepubliceerd dat het tijdschrift Nature aankondigde met de kop Turning back time. Hij is erin geslaagd om oogcellen bij muizen te herstellen. Een typisch probleem: naarmate je ouder wordt, ga je slechter zien. Hij heeft een manier gevonden waarbij hij de biologische klok van die oogcellen kon terugdraaien en kon aantonen dat de voorheen blinde muizen weer konden zien. Daarmee geeft hij een eerste bewijs voor de theorie dat we de levensloop van onze cellen niet alleen kunnen remmen, maar ook kunnen terugdraaien. En als het met oogcellen lukt, zou het ook met hart- of zenuwcellen kunnen lukken. Er moet nog veel onderzoek plaatsvinden, bijvoorbeeld bij muizen, wormpjes en gistcellen. Maar als we hierin slagen bij de mens betekent dit echt een enorme doorbraak: de potentie om onze biologische klok terug te draaien.”

Hoe kon Sinclair de biologische klok van die oogcellen terugdraaien?

“Sinclair bouwt in dit onderzoek verder op het onderzoek van Nobelprijswinnaar Shinya Yamanaka. Hij ontdekte eerder dat er vier genen zijn die bij iedereen in elke cel aanwezig zijn. Die noemen we ook wel de Yamanaka-factoren. Die cellen zijn nu inactief, maar kunnen we heractiveren. Als we dat doen begint de biologische klok terug te draaien. Heel fascinerend en ongelofelijk! Aanvankelijk ontstond daarbij een praktisch probleem: cellen werden zo jong, dat ze weer een embryocel werden, en vanuit daar weer van alles konden worden. Een huidcel zou dus potentieel een hersencel kunnen worden, of nog erger: een kankercel. Dat probleem heeft Sinclair nu opgelost. In plaats van vier genen manipuleert hij er drie. En weet hij de klok zo terug te draaien dat de cellen wel jonger worden, maar niet zo jong dat ze een embryocel worden.”

Dit klinkt bijna als sciencefiction. Denk je dat wij dit soort technieken nog gaan meemaken, of is dit echt toekomstmuziek?

“Een realistische verwachting is dat dit soort technieken voor de meeste mensen nog mogelijk worden tijdens hun leven. Ik zie dan voor me dat je af en toe naar de dokter kan gaan om een vaccin te krijgen die een aantal van dit soort mechanismen activeert en dus je biologische leeftijd terugdraait. Dat klinkt als sciencefiction, maar dat is het niet. We zijn het al aan het testen en het lukt ons ook bij proefdieren. De eerste onderzoeken suggereren nu dat het ook bij mensen kan.”

Zijn er vandaag al dingen die je kan doen om ‘jonger’ oud te worden?

“Om minder snel te verouderen is het belangrijk dat je gezond eet, in beweging blijft, goed met stress omgaat, sociale contacten hebt, voldoende slaapt en zingeving vindt om te leven. Kortom: een gezonde leefstijl is de basis. Je kan op elke leeftijd starten en ook op elke leeftijd heeft het een effect. Men heeft bijvoorbeeld onderzoek gedaan naar ouderen in een bejaardentehuis en gezien dat ze bij mensen van vijfentachtig nog een gunstig effect konden creëren. Maar het geldt wel: hoe eerder je begint, hoe meer impact je kan maken. Mijn advies is dus om te zoeken naar een gezonde leefstijl die je ook een leven lang kan volhouden. Kies bijvoorbeeld gezonde voeding die je ook lekker vindt en een vorm van beweging waar je plezier uithaalt.”

Veel mensen zullen dit lezen en denken – ik leef al best wel gezond, hoe kom ik erachter waar ik nu sta? Wat zou je tegen hen zeggen?

“Een graadmeter is je biologische leeftijd, die laat zien hoever je in het verouderingsproces bent en die kan heel wat jaren afwijken van je chronologische leeftijd. Tip: lees hier ook de blog over het verschil tussen healthspan en lifespan. We weten bijvoorbeeld dat hoe je huid eruitziet sterk correleert met je biologische leeftijd. Dit geeft je dus een goede indicatie. Ook zijn er weegschalen waarbij je je metabolische leeftijd kan laten bepalen, manieren om de kracht in je hand te meten of bloedanalyses die biomarkers, zoals ontstekingsniveaus, in kaart brengen. Dit kan je helpen om meer inzicht te krijgen in waar je nu staat.”

“Ik streef naar een optimale concentratie aan voedingsstoffen in het lichaam om mijn biologische klok zo traag mogelijk te laten verlopen.”

En als ik al gezond leef, zijn er dan nog dingen die ik extra kan doen – dingen die jij als expert ook toepast in jouw leven?

“Zeker. Het idee ‘wat je niet doodmaakt, maakt je sterker’ kan je ook op het verouderingsproces toepassen. Een voorbeeld: wanneer je de hele dag in een sauna gaat zitten kom je er niet meer levend uit. Maar ga je slechts een kwartiertje, dan worden er allerlei processen geactiveerd die ons sterker maken. Hetzelfde geldt met stress door kou, wat je bijvoorbeeld kan manipuleren met een ijsbad. Zelf stap ik regelmatig in de sauna.”

“Ook eet ik gezond: voornamelijk plantaardig, zo min mogelijk suiker en evenwichtig. Denk aan genoeg paddenstoelen, bonen en kolen om voldoende diversiteit in mijn microbioom te onderhouden. Die voeding vul ik aan met een aantal supplementen. Vitamine D3/K2, omdat deze twee synergetisch werken en bijna iedereen een vitamine D-tekort heeft. Ook neem ik omega 3 en vul ik mijn voedingspatroon aan met magnesium omdat dit mineraal betrokken is bij zeer veel processen in het lichaam. Mijn leidraad is eigenlijk: streef naar een optimale concentratie aan voedingsstoffen in het lichaam om je biologische klok zo traag mogelijk te laten verlopen.”

Geschreven door: Ariana Schmikli