Hormonen en hoe je ze in balans houdt

Geüpdatet: 28-10-2025

Vanaf ongeveer het 12e tot het 50ste levensjaar zijn vrouwen vruchtbaar. Tijdens deze hele vruchtbare levensfase, die begint bij de eerste menstruatie en eindigt met de overgang, spelen de vrouwelijke geslachtshormonen een belangrijke rol. De invloed van deze hormonen op het vrouwenlichaam is zo groot dat geen dag voor een vrouw hetzelfde is. Welke rol spelen deze hormonen en hoe houden we ze in balans?

De menstruatiecyclus: hoe zit het?

Een meisje is vruchtbaar vanaf het moment dat ze begint met menstrueren. Van de pubertijd tot de menopauze is dit een maandelijks terugkerende gebeurtenis. Een menstruatiecyclus duurt gemiddeld 28 dagen en kan alleen goed verlopen als er een nauwe samenwerking is tussen de vrouwelijke hormonen. Dit zijn het follikel-stimulerend hormoon (FSH), het luteïniserend hormoon (LH), oestrogeen en progesteron.

Tijdens een cyclus gebeurt er het volgende: de hypofyse, een orgaantje in het hoofd ter grootte van een erwt, geeft het follikel-stimulerend hormoon (FSH) af. Dit hormoon bereikt via het bloed de eierstokken en zorgt ervoor dat er een eicel rijpt in één van de eierstokken. Gelijk met de rijping van de eicel geven de eierstokken ook meer oestrogeen af waardoor het baarmoederslijmvlies groeit. Door het groeiende baarmoederslijmvlies wordt de productie van FSH geremd en wordt de hypofyse nu gestimuleerd Luteïniserend Hormoon (LH) af te geven. Wanneer de LH-piek op zijn hoogst, is treedt de ovulatie of eisprong op; het gerijpte eitje komt los van de eierstok en belandt met een ‘sprongetje’ in de eileider.

De eisprong

De eisprong vindt normaal gesproken op dag 14 van de cyclus plaats. Dit is dan ook het moment waarop je als vrouw het meest vruchtbaar bent. Na de ovulatie kan namelijk de eicel bevrucht worden. Naast oestrogeen gaan de eierstokken nu ook meer progesteron aanmaken: zo wordt het groeiende baarmoederslijmvlies voorzien van extra voedingsstoffen voor de eventueel bevruchte eicel. Wordt de eicel niet bevrucht, dan dalen de oestrogeen- en progesteronspiegels weer waardoor de menstruatie inzet.

Wat is het premenstrueel syndroom (PMS)?

Waarom sommige vrouwen meer last hebben van ongemakken rondom de menstruatie dan andere, wordt nog niet volledig begrepen. Buikpijn en vermoeidheid horen tot in bepaalde mate bij de menstruatie, maar naar schatting heeft 5-10% van de vrouwen meer last dan gemiddeld. Dit noemen we het premenstrueel syndroom (PMS) of de zwaardere vorm van PMS: premenstruele dysfore stoornis (PMDD). Vooral de geestelijke klachten zoals stemmingswisselingen, prikkelbaarheid en somberheid worden als erg belastend ervaren. PMS is een gevolg van een hormonale onbalans en deze begint meestal rond het dertigste levensjaar of na een zwangerschap, maar tegenwoordig komt het ook steeds meer bij jongere vrouwen voor. 

Oorzaken PMS

De volgende factoren spelen in ieder geval een rol:

• Bij PMS is de vrouw zowel mentaal als lichamelijk minder flexibel in het opvangen van wisselende hormoonspiegels tijdens de menstruatiecyclus.
• Bij PMS maken vrouwen na de ovulatie minder serotonine aan. Serotonine is een stof die aangemaakt wordt in de hersenen en invloed heeft op je gevoelsleven en stemming.
• PMS treedt vooral op wanneer de progesteronspiegel op het hoogtepunt is: op dag 19, 20 en 21 van de menstruatiecyclus. Mogelijk speelt tevens een niet optimale verhouding tussen de progesteron- en oestrogeenspiegel gedurende deze dagen een rol.

Volgens wetenschappers is het risico op de ontwikkeling van PMS en PMDD hoger wanneer er sprake is van acute en chronische stress, onvoldoende rust, obesitas, roken, onvolwaardige voeding, een lage inname van essentiële voedingsstoffen, gebrek aan lichaamsbeweging en erfelijke aanleg.

Bij PMS is de vrouw zowel mentaal als lichamelijk minder flexibel in het opvangen van wisselende hormoonspiegels tijdens de menstruatiecyclus.

Hoe blijft je cyclus in balans?

Voor balans in het lichaam en in de hormoonhuishouding is vooral je levensstijl belangrijk. Meer bewegen, bij voorkeur in de buitenlucht, heeft een positief effect op de aanmaak van serotonine. Probeer minder zoet te eten en beperk de inname van alcohol- of cafeïne houdende dranken in de periode van je klachten. Voel je je een dag heel rot? Praat er met een familielid of een goede vriendin over. Dat lucht op.

Hoe kun je deze balans extra ondersteunen?

Voor extra ondersteuning bij ongemakken voorafgaand aan en tijdens de menstruatie kun je kijken naar de kracht van planten en kruiden. Er zijn verschillende planten en kruiden die een positieve ondersteuning kunnen geven, maar we lichten er voor het gemak even één hele bijzondere plant uit: Monnikspeper, ook bekend onder de naam Agnus castus. Dit is een wetenschappelijk goed onderzochte plant die van oorsprong in het middellandse zeegebied groeit. De werking van deze plant wordt toegeschreven aan de hoge concentratie werkzame stoffen die zich in de donkere bessen bevinden. De gedroogde bessen hebben een peperachtige smaak en werden door monniken gebruikt als alternatief voor peper. Hier verwijst dan ook de naam naar. Tegenwoordig zetten we monnikspeper in om een normale en regelmatige menstruatie te bevorderen en wisselende stemmingen en prikkelbaarheid voorafgaand aan de menstruatie te verminderen*. *Gezondheidsclaims in afwachting van goedkeuring door de Europese Commissie.

Hoe werkt de overgang?

De eicelvoorraad in de ovaria of eierstokken, neemt gedurende het leven van de vrouw langzaam af. Bij de geboorte bevatten de eierstokken gemiddeld 1-2 miljoen eicellen, wanneer de menstruatie begint nog maar 100.000-300.000 en rond de overgang zijn dit er nog maar zo’n 1000. De menstruatiecyclus stopt wanneer de eierstokken door hun voorraad eicellen heen zijn. Jarenlang hebben de eierstokken oestrogeen en progesteron geproduceerd, maar met het verdwijnen van de menstruatie verdwijnt ook een groot deel van de functie van deze hormonen. Er breekt een nieuwe levensfase aan; de overgang. Dit is de benaming voor het einde van de vruchtbare periode van de vrouw, waarbij het begin wordt ingeluid door een veranderend menstruatiepatroon en het einde gekenmerkt wordt door de eerste menstruatievrije jaren. De overgang kan wel 7 tot 10 jaar duren en wordt vaak verward met de menopauze; dit is alleen de allerlaatste menstruatie. De overgang bestaat uit een aantal fases:

Pre-menopauze
De periode voorafgaand aan de menopauze, waarin de menstruele cyclus nog net regelmatig is.

Peri-menopauze
De periode voor de menopauze waarin de menstruaties veranderen, tot een jaar na de laatste menstruatie.

Menopauze
De laatste menstruatie in het leven van een vrouw. Het tijdstip van de menopauze wordt achteraf bepaald, een jaar na het uitblijven van de menstruele bloeding.

Post-menopauze
De periode vanaf een jaar na de laatste menstruatie.

De overgang is niet hetzelfde als de menopauze. De menopauze is één moment, namelijk je laatste menstruatie ooit.

Gedurende de hele overgangsperiode kunnen vrouwen ongemakken ervaren die gerelateerd zijn aan de veranderende functie van de eierstokken, de steeds kleiner wordende voorraad eitjes en een verminderde aanmaak van oestrogeen (tot wel 60% minder) en progesteron. Uiteindelijk wordt er een nieuw hormonaal evenwicht bereikt, maar voor dit evenwicht er is kunnen de schommelende hormoonspiegels voor overgangsverschijnselen zorgen. De meest voorkomende verschijnselen zijn opvliegers, zweetaanvallen, stemmingswisselingen en droge slijmvliezen. Ook een dunnere, slappere huid, botontkalking, gewichtstoename en een verlaagd libido komen veel voor tijdens de overgang. Meer weten? Lees hier meer over de overgang.

Kruiden voor de overgang

Vaak krijg je als vrouw in de overgang te horen dat klachten erbij horen en dat dit vanzelf overgaat. Dit is jammer, want ongeveer 20% van de vrouwen in de overgang heeft er erg veel last van, wat soms wel 10 jaar of langer kan duren.

Wat kun je zelf doen? Natuurlijk staat ook nu een gezonde levensstijl voorop: met voeding die rijk is aan groente, vis, noten, zaden en gezonde vetten. Genoeg bewegen voor een betere gemoedstoestand en de zoetigheid laten staan voor een stabielere bloedsuikerspiegel en minder stemmingswisselingen. Zorg voor meer ontspanning om de aanmaak van het stresshormoon cortisol te verminderen, dit is gunstig voor de werking van progesteron en oestrogeen. Ook kun je wat extra ondersteuning vinden in de kracht van de natuur. De twee meest gebruikte zijn rode klaver en zilverkaars.

Vermijd zoetigheidt; dat kan stemmingswisselingen verminderen.

Rode klaver is een fyto-oestrogeen bevattend kruid afkomstig van de vlinderbloemfamilie en is in het wild door heel Europa te vinden. De fyto-oestrogenen of isoflavonen in rode klaver hebben een structurele verwantschap met oestrogenen. Rode klaver draagt bij aan de vermindering van opvliegers*. Zilverkaars of Cimicifuga racemosa heeft zilverachtige bloemen die als een kaars omhoog groeien en is te vinden in heel Noord-Amerika. Voor de komst van de kolonisten in de V.S. werd zilverkaars door indianen al gebruikt voor allerlei vrouwenkwaaltjes. Tegenwoordig is zilverkaars erg gewild vanwege de werkzame stoffen in de zwarte wortel en wortelstok van de plant. Deze stoffen hebben een ondersteunende werking bij wisselende stemmingen tijdens de overgang, prikkelbare gevoelens en opvliegers*. *Gezondheidsclaims in afwachting van goedkeuring door de Europese Commissie.

Let op: dit artikel is informatief en vervangt op geen manier medisch advies. Laat je altijd adviseren door je behandelend arts of een ander medisch expert.